شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا؛ تحریم، مانور ضدخرابکاری و انفجار «مواد خطرناک»

شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا، یکی از زیرمجموعه‌های بنیاد مستضعفان جمهوری اسلامی ایران و از فعالان اصلی در حوزه مدیریت بنادر کشور، پس از وقوع انفجار گسترده اخیر در بندر شهید رجایی بندرعباس در کانون توجه افکار عمومی و نهادهای نظارتی قرار گرفته است.

حادثه در تاریخ ششم اردیبهشت ۱۴۰۴ و در محوطه اختصاصی این شرکت رخ داد؛ انفجاری که به گفته مقام‌های رسمی، ۷۰ کشته و بیش از ۱۲۰۰ نفر مصدوم و خسارات گسترده به تأسیسات بندری به همراه داشته است. گفته شده ۲۲ نفر مفقود و ۲۲ جسد هم غیرقابل شناسایی هستند.

بعد از گذشت چهار روز هنوز علت آتش‌سوزی و انفجار مواد اشتعال‌زا در این بندر مشخص نشده است. هرچند سناریوهای مختلفی درباره علت انفجار مطرح شده اما به نظر می‌آید اغلب مسئولان ایرانی بر «عدم اعلام خطرناک بودن محموله و انبار شدن آن در منقطه نامناسب» تاکید می‌کنند.

از جمله سعید جعفری، مدیرعامل شرکت سینا، در مصاحبه با خبرگزاری ایلنا، علت اصلی انفجار را دپوی محموله‌هایی با ماهیت بسیار خطرناک تحت عنوان «کالای معمولی» اعلام کرد. به گفته او، این محموله‌ها بدون رعایت مقررات ایمنی، وارد بندر و در محل نامناسبی نگهداری شده بودند.

شرکت سینا فعالیت خود را از سال ۱۳۶۶ آغاز کرده و در بنادری چون بوشهر، نوشهر، بندر امام خمینی و بندر شهید رجایی خدمات تخلیه، بارگیری، انبارداری و حمل و نقل بندری ارائه می‌دهد. این شرکت یکی از مهم‌ترین مجریان عملیات بندری کشور محسوب می‌شود.

شرکت سینا در لیست شرکت‌های مورد تحریم وزارت دارایی آمریکا قرار دارد. مشخص نیست علت تحریم چیست اما وجود اسم این شرکت در فهرست تحریم‌های وابسته (اس‌دی‌ان) ممکن است به دلیل ارتباط آن با بنیاد مستضعفان باشد.

حادثه بندر شهید رجایی بار دیگر ضرورت بازنگری در نظام نظارت بر حمل و نقل و انبارش کالاهای خطرناک در بنادر ایران را برجسته کرده است.

در پی این حادثه، انتقادات گسترده‌ای به نحوه مدیریت ایمنی در بنادر کشور وارد شد. برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواستار بررسی عملکرد شرکت سینا و میزان مسئولیت آن در وقوع انفجار شدند. حسین دهقان، رئیس بنیاد مستضعفان نیز وعده داد که جزئیات بیشتری درباره این حادثه ارائه خواهد شد و تأکید کرد وزارت راه و شهرسازی باید در این خصوص پاسخگو باشد.

از محل حادثه چه می‌دانیم؟

از ظهر شنبه ششم اردیبهشت که بندر شهید رجایی دچار انفجار و آتش‌سوزی شد، گمانه‌زنی‌های زیادی درباره محموله کانتینرهایی که آتش گرفتند، به وجود آمد.

از آنجایی که شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا در زمینه واردات و صادرات و حمل و نقل محموله‌های باری از طریق دریا فعالیت دارد، هر نوع باری می‌تواند جزو کالاها و محصولات وارد شده به اسکله‌های این شرکت باشد.

مقام‌های ایران هنوز اعلام نکرده‌اند علت انفجار چه بوده و کانتینرها حاوی چه موادی بودند، اما سعید جعفری، مدیرعامل شرکت سینا در مصاحبه با خبرگزاری ایلنا ضمن اشاره به اینکه محموله‌های «بسیار خطرناک» به عنوان «کالای معمولی» وارد اسلکه و دپو شده بود، گفت «قدرت و موج انفجار و شعاع تخریب و سایر مشخصه‌های انفجار، بیانگر محموله‌های به شدت خطرناکی بوده که براساس کنوانسیون بین المللی تسهیل ترافیک دریایی و قوانین و مقررات بندری بایستی توسط شرکت حمل کننده به صورت کتبی و رسمی به عنوان کالای خطرناک به بندر اظهار شود.»

کانتینرهای منفجر شده در محوطه (اسکله) اختصاصی این شرکت نگهداری شده بودند. خطوط کشتیرانی به منظور معطل نشدن کشتی‌های تحت مالکیت یا اجاره خود برای تخلیه و بارگیری با عقد قراردادی با مسئولین سازمان بنادر اسلکه اختصاصی احداث کنند.

مشخص نیست محموله کانتینری که باعث انفجار شده توسط چه شرکتی در اسکله اختصاصی وارد و نگهداری شده بود.

بر اساس ویدیوهایی منتشر شده، محل یکی از انفجارها در بندر رجایی، سوله اصلی و بزرگ شرکت سینا است.

تصاویری که به دست بی‌بی‌سی فارسی رسیده نیز در محل انفجار در محوطه اختصاصی کانتینرهای شرکت سینا گودال بزرگی را نشان می‌دهد که در نتیجه شدت انفجار به وجود آمده است و کف بتنی اسلکه را تماما متلاشی کرده است.

بر اساس ویدیویی که از داخل یک هواپیما از محل انفجار گرفته شده، دست‌کم دو یا سه محل آتش‌سوزی دیده می‌شود، اما مشخص نیست آیا این نقاط به صورت جداگانه دچار انفجار یا آتش‌سوزی شده‌اند یا آتش از محلی به محل دیگر سرایت کرده است. اما یکی از محل‌های آتش‌سوزی که در ضلع شمالی سوله شرکت سینا واقع شده، فاصله زیادی با محوطه اختصاصی سینا دارد و در این فاصله سرایت آتش دیده نمی‌شود.

آیا «دروغ‌اظهاری» در مورد محموله ممکن است؟

ترخیص کالا از بنادر مراحل مختلف و طی کردن روندهای قانونی را در برمی‌گیرد که شامل ارائه اظهارنامه گمرکی، مدارک حمل و نقل، بیمه‌نامه حمل و نقل، فاکتور خرید، گواهی مبدا، مجوزهای واردات و صادرات و قبض انبار می‌شود.

یک تاجر و عضو اتاق بازرگانی ایران که نخواست نامش ذکر شود می‌گوید واردات قبل از ورود از هر نظر بررسی می‌شوند: «اگر به هر دلیلی این اتفاق صورت نگرفته مطمئن باشید جایی از کار ایراد داشته است. یعنی به هر دلیلی یک سری چشم پوشی‌ها صورت گرفته است.» او به بی‌بی‌سی گفت: «واقعیت این است که یک خطای عمدی یا سهوی خیلی جدی و با احتمال بسیار پایین اتفاق افتاده یعنی در حالت عادی احتمال وقوع چنین اتفاقی که هیچکس هیچ کنترلی نکرده باشد قطعا صفر است.»

یک منبع آگاه از بندر شهید رجایی، درباره نحوه ترخیص کانتینرها می‌گوید: «همکاران من اگر از محتویات کانتینر اطلاع داشتند حتما آنجا را تخلیه می‌کردند و جان خودشان را به خطر نمی‌انداختند. مجموعه شرکت سینا طبق اسناد رسمی محتویات کانتینر را لحاظ می‌کند و اگر در اسناد کالاهای خطرناک و آتش‌زا باشد به محوطه کالاهای خطرناک می‌‌فرستد. احتمالا محتویات کانتینر با عنوان دیگری ثبت شده است. در اسکله رجایی یک محوطه است که کالاهای خطرناک و آتش‌زا دپو می‌شوند. مثل مواد شیمیایی و کپسول‌های گاز و فاصله آنها با محوطه اختصاصی سینا یک کیلومتر است.»

علاوه بر مدیرعامل شرکت سینا، مرتضی محمودی، از اعضای هیات اعزامی رئیس مجلس شورای اسلامی به بندرعباس برای بررسی حادثه بندر رجایی هم گفته است: «از مرحله تحویل گرفتن بارها از کشتی تا انتقال به انبارها و نحوه ارزیابی کالا، اینکه در کانتینر چه بوده و چه نبوده و آن چیزی که باید با بارنامه تطبیق داشته باشد همه نکاتی است که ما احساس می‌کنیم درونش یک تخلف قطعی، سهل‌انگاری و اهمال صورت گرفته و یک دروغ‌اظهاری نیز در انتقال بارها و کانتینرها در بندر شهید رجایی و انتقال آن به انبارهایی که محل نگهداری کالاهای ''غیرخطرناک'' بودند، صورت گرفته که این دروغ‌اظهاری در حال پیگیری توسط دستگاه‌های امنیتی و انتظامی و قضایی است.»

یک تاجر دیگر هم که به خاطر حساسیت‌های امنیتی در پوشش خبر انفجار بندر شهید رجایی نخواست نامش ذکر شود به بی‌بی‌سی گفت: «گمرک ابزارهای چک کردن، مثل ایکس‌ری کانتینرها را در اختیار دارد. اگر ماده خطرناکی مثل نیترات آمونیوم یا پرکلریت سدیم وارد شده، عبور آن از مراحل گمرکی بدون اطلاع مسئولان بعید به نظر می‌رسد.»

او هرچند می‌گوید بطور کلی «فساد» در سیستم گمرکی وجود دارد اما معتقد است با «دادن رشوه» نمی توان «محموله‌ای با این حجم و حاوی این کالای خطرناک - مخصوصا اگر سودیوم پرکلریت یا نیترات آمونیوم باشد» را از سد قوانین و مقررات گمرکی رد کرد.

به باور این عضو اتاق بازرگانی ایران در این مورد به نظر می‌رسد اظهارات مدیرعامل شرکت سینا «برای مبرا کردن» خودش از این مشکل است: «وقتی وارد کننده کالا را می‌آورد، به گمرک اظهار می‌کند و با مدارک گمرکی تحویل شرکت سینا می‌شود. طبیعتا باید دید در مدارک گمرکی چه اظهار شده و طبیعتا خلاف واقع اظهار شده است. مشکل در گمرک است. به هر حال گمرک وظیفه چک کردن را داشته است.»

یکی از نکات نامعلوم در این زمینه عدم اعلام نام واردکنننده محموله منفجر شده است که به ابهام‌ها در این زمینه دامن زده است.

این تاجر با سابقه می‌گوید برای اظهارنظر دقیق باید اطلاعات بیشتری داشته باشیم، «وارد کننده چه کسی بوده؟ فرایند گمرکی چطور طی شده و در اظهارنامه چه چیزی قید شده است؟» سوالاتی که بسیاری از ناظران تصور می‌کنند پاسخ‌های قطعی و روشن دارند اما هنوز نهادهای مسئول به هر دلیل از اطلاع‌رسانی درباره آنها خودداری می‌کنند.

از شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا چه می‌دانیم؟

شرکت سهامی عام خدمات دریایی و بندری سینا، اسفند ماه سال ۱۳۶۶ با نام «شرکت بنیاد بارانداز» تاسیس و از اوایل سال ۱۳۶۷ به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

شرکت خدمات دریایی و بندری سینا در زمینه عملیات تخلیه، بارگیری، نمایندگی خطوط کشتیرانی، دوبه کاری، انبارداری و حفاظت کالای وارداتی و صادراتی، خدمات گمرکی و ترخیص کالا، اداره ترمینال‌های کانتینری، احداث پایانه‌های بندری اختصاصی و عمومی، مدیریت بنادر، ساخت و ساز اسکله‌های اختصاصی و عمومی، بارشماری در بنادر و برخی موارد مرتبط با ترابری دریایی فعالیت دارد.

به دلیل همین طیف گسترده فعالیت‌هاست که شرکت سینا در بندر شهید رجایی «محوطه (اسکله) اختصاصی» برای کانتینرها احداث و در اختیار دارد.

شرکت سینا در معرفی خود نوشته در سال ۱۳۸۲ توانسته چهار قرارداد مهم با اداره کل بنادر و کشتیرانی استان‌های مازندران، خوزستان و بوشهر هر یک به مدت ۱۰ سال در رابطه با ارائه خدمات در ترمینال بنادر بوشهر، نوشهر و ترمینال شماره ۳ و ترمینال صادرات در بندر امام خمینی منعقد کند. قراردادهایی که نشان از رونق کسب و کار این شرکت حدود ۱۵ سال پس از تاسیس دارد.

دفتر مرکزی شرکت سینا در تهران قرار دارد، اما در چندین شهر از جمله نوشهر دفاتر و شعبات شرکت سینا فعالیت می‌کند.

شرکت سینا در سه ناحیه جنوب شرقی، جنوب غربی و شمال که شامل شهرهای بندرعباس، چابهار، بوشهر، بندر امام خمینی، امیر آباد، بندر نوشهر و بندر کاسپین، اسلکه‌های اختصاصی و عمومی در اختیار دارد.

شرکت سینا می‌گوید «بزرگ‎‌ترین» شرکت با ماموریت ارائه خدمات لجستیکی «ملی و منطقه‌ای» است و در راستای صادرات و واردات «کالای مجاز» و «با اعتقاد به لزوم حرکت مسیر متعالی و متناسب با فرهنگ و ارزش‌های اسلامی-ایرانی» و «فرامین» رهبر جمهوری اسلامی فعالیت می‌کند.

این شرکت می‌گوید: «آمادگی لازم برای ارائه خدمات در خصوص حمل و نگهداری کالاهای مرتبط با صنایع غذایی، نفت و پتروشیمی، فولاد، معدن و… را دارد». از نظر ایمنی هم این شرکت ادعا می‌‌کند «با اتکا به پرسنل متخصص و متعهد خود، حفظ امنیت و ایمنی کالاهای مشتریان را سرلوحه کار خویش قرار داده است.»

در زمینه امنیت شرکت سینا در آبان ماه ۱۳۹۹، با همکاری حراست، پایگاه مقاومت بسیج شهید جهان‌آرا و واحدهای عملیات، فنی و نگهداری و عمران توسعه خدمات دریایی و بندری سینا در بندر رجایی «مانور ضد خرابکاری و دفاع از ادارات» برگزار کرد.

در حال حاضر شرکت سینا اپراتور تخلیه و بارگیری کانتینر و کالا در بندرهای رجايی، بوشهر، امام خمینی و نوشهر است و قسمتی از عملیات بندر امام خمینی در بخش محموله‌های فله مايع نفتی را نیز بر عهده دارد.

مجتبی رشیدی، رئیس هیات مدیره دارای سابقه مدیریت عملیات و شعب در شرکت تایدواتر (شرکتی در زمینه ارائه خدمات بندری، دریایی و کشتیرانی)، مدیرعاملی شرکت دریا بندر، موسس و مدیر عامل شرکت سامان صنعت اطلس که در زمینه تولید نان صنعتی فعالیت داشته را در کارنامه دارد.

مجتبی رشیدی به نمایندگی از شرکت پیوند تجارت آتیه ایرانیان که از شرکای تجاری شرکت سینا است در هیات مدیره حضور دارد.

سعید جعفری، مدیرعامل و نائب رئیس هیات مدیره نیز ریاست امور بندی مجتمع بندری پارس عسلویه را در سوابق خود دارد. آقای جعفری به نمایندگی از هلدینگ پایا ترابر سینا، در هیات مدیره شرکت سینا حضور دارد.

حمید گودرزی نیز به نمایندگی از بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در هیات مدیره شرکت سینا حضور دارد.

سهامداران اصلی شرکت سینا و اعضای هیات مدیره آن از بنیاد مستضعفان، سرمایه‌گذاری سینا وابسته به بانک سینا، شرکت پیوند تجارت آتیه ایرانیان، شرکت ره‌نگار خاورمیانه پارس، سرمایه‌گذاری کوثر بهمن و بنیاد علوی تشکیل شده است.

با تشکیل سازمان حمل و نقل در سال ۱۳۷۰ در بنیاد مستضعفان، شرکت سینا به سازمان بنیاد مستضعفان منتقل شد و سال ۱۳۷۴ مديريت وقت سازمان حمل و نقل بنیاد مستضعفان ضمن انتقال شرکت از گروه جاده‌ای به گروه دريايی و با تغییر مديريت و مشارکت با بخش خصوصی، تصمیم به احیاء شرکت و فعال کردن مجدد آن گرفت.

«حسینا» نام سهام شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا است و بر اساس اطلاعات شرکت، سهامداران عمده شرکت سینا شركت سياحتی و مراكز تفريحی پارسيان با حدود ۴۶ درصد و بنيادمستضعفان با حدود ۲۳ درصد است.